فیلم درخت گردو روایت رنج پدر بودن - اخبار نجوم

محمدحسن مهدویان، کارگردان 38 ساله سینما را که همین چند روز پیش با جدیدترین اثرش، درخت گردو، جایزه بهترین کارگردانی جشنواره فیلم فجر گرفت، خیلی ها به عنوان کارگردانی با گرایش یا وابستگی سیاسی تعیین می شناسند.

خودش البته این موضوع را قاطعانه رد می نماید و می گوید آدمی سیاسی نیست و مثل همه دیگر فیلم سازان سینمای ایران مشغول کارش است. در ادامه با مهدویان مصاحبه نموده ایم و از او درباره گرایش سیاسی اش، همکاری او با تهیه نمایندگان و سرمایه گذاران فیلم هایش، نوع رویکرد و موضوعاتی که در فیلم های خود به آن ها پرداخته و همین طور جدیدترین اثرش، درخت گردو، پرسیده ایم.

با توجه به اینکه جنس سینمای شما تا حد زیادی به سینمای سیاسی متمایل است، اگر مجبور باشیم یا باشید که صندلی و موضع خودتان را به لحاظ سیاسی در قالب جناح های موجود در ایران تعریف کنید، به نظر خودتان به کدام سمت نزدیک تر هستید یا تعلق دارید؟

شخصا به عنوان یک فیلم ساز، مانند آدم های سیاسی شاید مثل شما، نیستم که بگویم به خاطر مشی سیاسی فلان تهیه نماینده، با او فیلم کار نمی کنم. یا با فلان بازیگر که در فلان انتخابات از فلان شخص حمایت نموده است، چون من در جناح دیگری بودم، فیلم نمی سازم. اصلا این طور نیست. ما آدم هستیم و کنار هم زندگی می کنیم، کار می کنیم، مسائل مشترک داریم. مگر همه چیز، اصلاح طلب و اصولگراست؟

مگر همه چیز در همین دو معنا خلاصه می گردد؟ این جفای بزرگی است که بخشی از سیاست مداران، بخشی از روزنامه نگاران و کنشگران سیاسی ما به جامعه ایرانی نموده اند. نتیجه این رفتار، دوقطبی های بزرگی شد که شکاف های عجیب در جامعه ما ایجاد نموده است.

من اصلا معتقد به این مسائل نیستم. به نظرم مقداری به دنیای امروز نگاه کنیم. آدم ها با هر عقیده، مسلک و مرامی با همدیگر کار می نمایند. موضوعات مشترک برای کارکردن پیدا می نمایند. من همان طور که شما در حرف های خود گفتید، موضوعاتی که کار کردم، موضوعات ملی بوده است.

ایستاده در غبار را راجع به یک سردار جنگ و یک قهرمان ملی کار کردم. حالا شما می خواهید از درون طور دیگری استنباط کنید... باید فیلم ها را دید و راجع به آن قضاوت کرد. من فیلم ساز هستم، کنشگر سیاسی نیستم.

به هر حال این ابهام یا سؤال یا میل به دانستن پیرامون شما وجود دارد، اینکه مهدویان در مقام کارگردان با فلان مؤسسه خاص یا تهیه نماینده ای که تابلوی رسمی سیاسی دارد، کار نموده و در انتخابات از گزینه ای حمایت می نماید که مربوط به جریان سیاسی مقابل آنهاست، در نهایت به لحاظ سیاسی به کدام جناح و جریان متمایل است؟

من با دست دادن با یک نفر، مانند دیپلمات ها نیستم که بگویند این دست دادن یک معنا دارد. اینکه نشستن با فلانی و شام خوردن، یک معنایی دارد. سیاسی ها معانی را در چیز هایی جست وجو می نمایند که انسانی نیست. همین که می گویید یک تهیه نماینده اصولگرا، یک کارگردان اصلاح طلب، به نظرم این ها انسانی نیست.

این ها تقسیم بندی های سیاسی است، چندگانه کردن آدم هاست. پاره پاره کردن بخش هایی از جامعه است. آدم ها سر یک سفره می نشینند و باهم زندگی می نمایند، باهم غذا می خورند و به هم عشق می ورزند. یکی مسلمان است، یکی کافر است، یکی اصلاح طلب است، یکی اصولگراست. یکی هوادار جمهوری اسلامی است، یکی مخالف است.

تا وقتی به هم احترام می گذارند و می توانند باهم حرف بزنند، مفاهیم مهم تر وجود دارد برای اینکه این ها را کنار هم جمع کند. من همه جور دوست و رفیق و همکار دارم، با همه آن ها هم کار نموده ام. سعی کردم با همه آن ها زبان مشترک پیدا کنم.

به نظرم چیزی که شما دنبال آن هستید، واقعا یک مطالبه اجتماعی نیست؛ اینکه شما متعلق به کدام جریان سیاسی یا گروه هستید. اما اگر دنبال کشف چیزی هستید که من دقیقا نمی دانم چیست، من البته اصلا نمی گویم به سؤال جواب نمی دهم. آمادگی دارم به هر سؤالی جواب دهم، اما به شرطی که یک سؤال روشن و تعیین باشد؛ سؤالی باشد که در آن واقعا به ابهامی پاسخ داده گردد. البته لازم هم نیست آدم راجع به همه ابهام هایی که درباره اش وجود دارد، جواب دهد.

عرض می کنم بالاخره من زندگی می کنم. زندگی خودم را دارم، عقاید خودم را دارم. ما فیلم ساز ها در این سال ها با خیلی از سازمان ها و ارگان ها کار نموده ایم. نمی خواهم از همکاران اسم ببرم. فیلم هایی داریم که توقیف شدند، سال ها پشت توقیف بودند. اصلا تابلوی جریان فیلم های توقیفی و فیلم های سانسور شده هستند، اما در واقع پول خود را از فارابی گرفته اند، از یک نهاد رسمی دولتی گرفته اند. فیلم ساز، فیلمش را ساخته است.

سرمایه اش را مثلا از حوزه هنری جور نموده است. همین ها هستند که در ایران، سرمایه گذاری می نمایند. مگر تهیه نماینده ها، اصلاح طلب و اصولگرا دارند؟

بعید می دانم تهیه نماینده های سینمای ایران، این تقسیم بندی را بین خودشان قائل باشند. همه آن ها یک صنف هستند و زیر سایه یک شغل حرفه ای با هم کار می نمایند. درون سینما، آنچه به نظرم اهمیت دارد، همین رفتار های حرفه ای است. قرار نیست ما بین خودمان دیوار بکشیم و بگوییم فلانی اصلاح طلب است و بهمانی اصولگراست.

همه شئونات زندگی مان را هم در همین دو معنا خلاصه کنیم؛ یعنی می خواهیم آب بخوریم، بگوییم اصلاح طلبان چطور آب می خورند؟ اگر شما این طور آب خوردید، اصولگرا هستید یا مثلا فلان بیانیه را چطور امضا نکردید؟ پس شما جزء اردوی مقابل هستید. این ایده یا با ما یا با آن ها که متأسفانه عموما هم از فضای کنشگران سیاسی می آید و اصلا به نظرم مشی ملی نیست، باید عوض گردد. اتفاقا همه آدم ها باید راجع به موضوعات مشترک با هم کار نمایند.

فیلم هایی که من کار نموده ام، اصلا مسئله اش مسئله اصلاح طلبی و اصولگرایی نبوده است. مسئله تاریخ معاصرمان بود. البته و به هر حال با محدودیت های موجود در سینمای ایران ساخته شدند. برای آن ها سرمایه جور کردم و آن ها را ساختم. با تهیه نماینده ها و ارگان هایی کار کردم که خیلی از کارگردان های دیگر هم با همین ارگان ها و تهیه نماینده ها کار نموده اند.

صرف کارکردن با یک نهاد، یک سازمان و یک ارگان یا یک تهیه نماینده خاص هم به لحاظ سیاسی معنی ویژه ای ندارد. اینکه این خطوط ترسیم شده است، من را وادار نمی نماید به عنوان یک انسان جای خودم را میان خطوط پیدا کنم؛ یعنی مثلا کسی پیدا گردد، مثلا شمای نوعی، بخواهد بپرسد که کجا ایستاده اید؛ خیر من اصلا قائل به این خطوط نیستم.

اصلا این مرزبندی ها را قبول ندارم. به نظرم این مرزبندی ها محصول تمایل به قدرت است. تمایل آدم ها برای اینکه چیزی به دست بیاورند و ناچار هستند گروه های این شکلی درست نمایند که در آن همه چیز هم زیر پا گذاشته می گردد. مهم ترینش هم حقیقت است.

روایت شما، (یا احتمالا هر کارگردانی در داخل ایران که سراغ موضوعات پرحاشیه و سیاسی برود) از ماجرای فیلم هایی که ساختید و رگ و پی پررنگ سیاسی دارند تا حد زیادی از زاویه ای تعیین و قابل پیش بینی برخوردارند. به این معنا که من به عنوان مخاطب از قبل تا حدی می دانم موضع کلی فیلم احتمالا چگونه است، البته طبیعتا بخشی از این ماجرا همان طور که خودتان هم گفته اید به محدودیت های داخلی در کشور ما مربوط است و لزوما تقصیر شمای فیلم ساز نیست. ولی به هر حال تأثیر نهایی را روی اثری که شما می سازید می گذارد. آیا این نظر را اساسا خودتان قبول دارید؟ در چنین شرایطی، برای گریز از نتیجه و خروجی قابل پیش بینی ای که به تعبیر شما همین محدودیت های اعمال شده ایجاد می نماید، راه حل چیست، یا تعیینا راه حل شما چیست؟

بالطبع در ایران نمی توان راجع به هر موضوعی فیلم ساخت. موضوعاتی هم که درباره آن ها فیلم می سازیم، به هر شیوه و شکلی نمی توان به آن ها پرداخت کرد. این طبیعی و روشن است، روی فیلم هم اثر می گذارد. آثارش هم ناگزیر است؛ اما به هر حال همواره این مسئله است برای هنرمندانی که در موقعیتی که ممیزی و سانسور وجود دارد، کوشش نمایند درباره موضوعات سکوت ننمایند و بالاخره فیلم های خود را بسازند؛ البته اینکه تا چه حد بتوانند پیروز شوند یا نشوند، بحث دیگری است، اما اگر این مسئله ما را به انفعال بکشاند، برای ساختن فیلم در این حوزه ها، به نظرم شیوه درستی نیست.

البته برای من بعد از سه، چهار فیلم، نتیجه اش همین شده است. نوعی دلزدگی و خستگی است؛ اما دست کم می دانم کوششم را نموده ام برای اینکه فیلم هایی با موضوعات تاریخ معاصر و موضوعات سیاسی بسازم؛ حتی اگر یک قدم خطوط قرمزش را جابه جا کنم. به هر حال این کوشش ماست. امروز می توان فیلم هایی ساخت که مثلا در دهه 60 نمی شد ساخت؛ این یک حرکت است، حرکتی تدریجی که ممکن است خیلی از دیدگاه شما در لحظه اول به چشم نیاید؛ ولی معتقد هستم همین حرکت های ریز و تدریجی است که خطوط را به تدریج جابه جا می نماید.

خیلی اتفاق ها الان وجود دارد که در دهه های 60 و 70 تابو بودند، اما اکنون، هم در جامعه ما هستند و هم در سینمای ما. خیلی ها حتی به تلویزیون ما هم آمده است. این هم محصول کوشش است. اگر همه از همان اول کنار می کشیدند و فیلم نمی ساختند، این اتفاق رقم نمی خورد؛ اما اکنون فکر می کنم محصول این کوشش هاست که می توان در همین حد فیلم ساخت و حرف زد.

این کوشش نباید متوقف گردد، ولی احتمالا آدم های تازه نفس و پرانرژی تر باید بیایند و کار نمایند؛ مثل شش، هفت سال پیش من که خیلی پرکوشش تر و پرانرژی تر بودم و هنوز انگیزه داشتم.

می دانیم که سینمای سیاسی - دولتی نه فقط در ایران که در هالیوود هم هست و به وفور دیده می گردد، یعنی واضح است که بخش زیادی از فیلم های ساخته شده در هالیوود کارکردشان تثبیت و تأیید همان قرائت رسمی ترویج شده از سوی سیستم سیاسی حاکم است، از فیلم های ابرقهرمانی که در حقیقت مبلغ ایده معروف رؤیای آمریکایی هستند تا فیلم های جنگی و جاسوسی که در نهایت اثرشان قهرمان سازی از سربازان و مأموران ارتش و سی آی ای و... آمریکاست.

اول مایلم نظر و نگاه شما را در این باره بدانم، چقدر با این موضوع موافق یا مخالف هستید؟ نگاه شما به سینما و تجربه هالیوود از این منظر چیست و تجربه چنین سینمایی را در ایران چگونه می بینید؟

اول بگویم که به هر حال واقعیت این است که من آدم وطن دوستی هستم. این جزئی از کاراکتر من است. فیلم هایی را که قهرمان محور هستند، از این نظر دوست دارم که احساس وطن دوستی را تقویت می نمایند. در نتیجه اصولا با وجودشان موافق هستم. مشکل آنجاست که این تبدیل به یک ایدئولوژی گردد؛ یعنی اینکه وادار باشید و همه مجبور باشند این نوع فیلم ها را بسازند و رویکرد دیگری در فیلم سازی وجود نداشته باشد یا جنس دیگری از قهرمان سازی وجود نداشته باشد.

کلیشه های ثابتی برای ساخت فیلم های قهرمانی وجود داشته باشد. اینجا قضیه، اشکال بزرگی پیدا می نماید؛ آن هم این است که کم کم، آن مدل فیلم سازی، اثرش را از دست می دهد. به خاطر اینکه نمی تواند به قدر کافی پویا و مؤثر باشد. به ویژه در جوامعی مانند ما، دیگر اصلا کار نمی نماید؛ یعنی تبدیل به فیلم های ایدئولوژیک و القایی می گردد که دیگر هیچ اثری روی تماشاچی ندارد.

از این منظر اصولا شرایط اجتماعی جامعه ما با جامعه ای مانند آمریکا قابل مقایسه نیست و نمی گردد با ساخت فیلم هایی شبیه به آنها، نتیجه ای شبیه به آن ها هم گرفت. هیچ وقت ما اینجا با ساخت فیلم های ابرقهرمانی، نمی توانیم روی تماشاگران مان نتایجی را مانند تأثیراتی که فیلم های ابرقهرمانی روی تماشاگران آمریکایی می گذارند، بگیریم. مثلا اگر ما مدل ایرانی اسپایدرمن بسازیم، هر چقدر هم به لحاظ سینمایی خوب و قوی باشد، به نظرم در سینما مضحکه می گردد.

اصلا طبع ما پذیرای چنین قهرمان هایی نیست. اگر به آن ها هم نگاه می کنیم، برای این است که می دانیم این ها خارجی هستند، فانتزی و تخیلی هستند یا قرار نیست ستایشگر آن ها باشیم. برای همین به عنوان یک موضع فانتزی نگاهش می کنیم؛ اما تماشاگر ما از فیلم ایرانی، همواره چیز دیگری طلب می نماید.

در بخشی از صحبت خود که اشاره به تثبیت و تأیید قرائت رسمی می کنید، شاید بتوان از کلمات دیگری مانند تفهیم برخی روایات رسمی، آنالیز و بازخوانی هم استفاده کرد. وقتی تأیید و تثبیت می گویید، به بخش القایی یا ایدئولوژیک ماجرا اشاره می کنید که اصلا جالب نیست.

شاید فرضی در سؤال شماست که همه روایت های رسمی لزوما روایت موازی هم دارند. برخی موضوعات هستند که روایت موازی ندارند یا روایت غیر رسمی در آن ها چندان از طرف مردم پذیرفته نیست. مثلا فرض کنید درباره خودمان، اینکه از سوی رژیم بعث عراق مورد تجاوز قرار گرفتیم، در جنگ ایران و عراق.

این ممکن است روایت رسمی باشد؛ اما روایت پذیرفته شده ای که در بخش زیادی از جامعه ایرانی است، چه به لحاظ مردم، چه در جامعه نخبگان و پژوهشگران ما. این چیزی است که می توان حرف متفاوتی درباره آن زد؛ کمااینکه گاهی من هم در فیلم های مستندم اشارات متفاوتی هم در این باره داشته ام؛ اما کلیت آن، روایتی است که پذیرفته شده است.

حالا وقتی فیلمی راجع به آن می سازید، گاهی اینکه همه ما می گوییم مورد تجاوز قرار گرفتیم، به چه شکل است؟ یا مثلا راجع به کودتای 28 مرداد، راجع به اصل آن حرکت دموکراسی خواهانه جامعه ایرانی که به رهبری دکتر مصدق در حال کسب یک پیروزیت بزرگ بود، با کودتای نظامی که دولت های غربی و به ویژه آمریکا در آن نقش داشتند، این دولت سقوط کرد و ما دوباره شاهد دوره طولانی استبداد هستیم.

این یک واقعه تاریخی است و این روایتی از آن است. ممکن است در درون این روایت، در جزئیات، تفاوت هایی وجود داشته باشد؛ اما این کلیت، چیزی است که خیلی از جامعه ایرانی قبولش دارند، خیلی از مردم و خیلی از نخبگان.

البته روایت های کوچک تر و غیررسمی درباره آن وجود دارد و کسانی هم قائل به آن ها هستند که اصلا کودتایی نبوده است یا این نوعی از جوشش بخشی از مردم علیه بخش دیگری از مردم بوده که مثلا سلطنت می خواستند و اصلا این طور نبوده است؛ اما در این باره حتی خود اسناد دولت آمریکا یا اظهارات مقامات آمریکایی هم گاهی آن روایت رسمی را تأیید می نماید.

روایت های کوچک تر، روایت هایی که متفاوت از این روایت باشند، آیا اصلا وجود ندارند؟ معلوم است که وجود دارد، زیاد هم هست؛ اما شاید خیلی مورد پذیرش بخش زیادی از جامعه نیست. آیا نباید درباره آن فیلم ساخته گردد؟ چرا، حتما باید ساخته گردد؛ اما اینکه فیلم سازی تصمیم بگیرد درباره همین روایت موجود فیلم بسازد، تصمیم عجیبی نیست.

نباید این طور فرض کرد که هر کس آغاز به تعریف کردن ماجرایی کرد، باید حتما متفاوت و علیه روایت های موجود کار کند. البته معتقدم در کانسپت جامعه ایران، روایت هایی که خیلی به روایت های رسمی نزدیک هستند، شاید اصلا جذابیت تماشا نداشته باشند؛ چون بار ها به شیوه های رسانه ای تکرار می شوند. حتما باید در کارتان، کوششی برای نشان دادن بخش هایی از ماجرا کنید که هیچ وقت در روایت های رسمی نمی بینید.

این درباره جامعه خودمان است. دلیلش هم بی اعتمادی مردم درباره برخی مسئولان است که فکر می نمایند روایت های موجود را به شیوه های مختلف کنترل می نمایند. در سینما هم به وسیله سانسور یا تزریق سرمایه این کار انجام می گردد. اما باز در قیاس با جامعه ای که فیلم سازی یا خلق روایت های هنری آزادتر است، اتفاقا روایتگری روایت رسمی برای فیلم ساز، راحت تر است و از سوی مردم هم قابل پذیرش تر است، چون شانس ساخت شیوه های مختلف دیگر را هم دارند.

ولی، چون اینجا به نظر می رسد این شانس وجود ندارد که روایت دیگری ساخته و فراوری گردد، در نتیجه این محدودیت، چنین نتیجه ای را باعث شده است. در موارد زیادی این احتمال دارد. اما مواردی هم وجود دارد که روایاتی که در فیلم وجود دارد و شبیه به روایت رسمی است، روایت خود فیلم ساز است؛ یعنی نه به خاطر محدودیت، نه به خاطر جذب سرمایه، نه به خاطر تحمیل دیدگاه از سوی نهاد یا جایی، بلکه به خاطر خود باور فیلم ساز است که آن فیلم ساخته شده.

اما آن بخش از روایت های سینمایی هم طبعا ذیل این بیماری اجتماعی قرار می گیرد که ببینید مثلا بخشی از حاکمیت خواسته تا این فیلم، این شکلی ساخته گردد. به نظرم این تفاوت خیلی ظریفی است، ولی بخش زیادی از سینمای ما را که قرار است روایتگر تاریخ معاصر ما باشد، تحت تأثیر قرار داده است.

چه بخشی از ماجرای بمباران شیمیایی سردشت بیشتر از همه در اینکه ترغیبتان کند برای ساختن فیلم به سراغش بروید نقش داشت. اساسا چه شد که به سراغ چنین موضوعی رفتید؟

فیلم درخت گردو فیلمی درباره رنج به معنای عام است. اصولا مفهوم رنج. باز دقیق تر و ریزتر اگر نگاه کنیم، درعین حال درباره رنج پدربودن در جامعه ایرانی است. فیلم اصلا درباره پدربودن است.

چیز دیگر اینکه بُعد دیگر فیلم هم، تصویری است که از چهره تلخ و زشت جنگ می توان متصور بود. داستان قادر مولان پور این امکان را به من می داد که این سه شرایط را در آن پرداخت کنم. ممکن است کارکرد های اجتماعی داشته باشد، کارکرد تاریخی داشته باشد، حقوقی یا هر چیز دیگری که ممکن است در ادامه اش بیاید، اما دست مایه اصلی من برای اینکه قصه قادر را پرداخت کنم، رسیدن به همین شرایط هایی بود که گفتم.

چینش و ترکیب بازیگران درخت گردو بسیار متفاوت تر از تجربه های پیشین شما بود. شاید کمتر کسی فکر می کرد پیمان معادی را در چنین شمایلی ببیند و به نظرم تجربه متفاوتی برای اوست و در کنارش به نظرم به همان اندازه مهران مدیری گزینه مناسبی برای نقشی که به او سپردید نبود. از چینش و ترکیب بازیگران صحبت می کنید؟

در خصوص چینش بازیگران هم باید بگویم به نظر خودم خیلی متفاوت از فیلم های قبلی نبود. اگر منظورتان این است که بازیگرانی که قبلا با آن ها کار کردم در این فیلم نبودند، بله متفاوت بود. اما شیوه روبروه من با انتخاب بازیگر خیلی متفاوت نبود.

به هرحال در فیلم های قبلی ام هم بازیگرانی را که کسی فکر نمی کرد در آن نقش ها استفاده کنم، آوردم و استفاده کردم. در ماجرای نیمروز، ترکیب بازیگران فیلم را می بینید که قابل پیش بینی نبود؛ مثلا برای نقش رحیم یا نقش صادق، شاید شیوه مرسوم در سینمای ایران، مثلا بازیگری که من انتخاب کردم مانند جواد عزتی یا احمد مهران فر را کسی انتخاب نمی کرد.

یا نقش بسیار مهمی مانند نقش کمال را که به هادی حجازی فر سپردم و هر سه نقش هم خیلی خوب از آب درآمد. شاید آن زمان هادی حجازی فر فقط ایستاده در غبار را کار نموده بود. شاید خیلی ها ترجیح می دادند آن نقش را بازیگر چهره تر آن زمان، ستاره تر آن زمان بازی کند، ولی تصمیم های این طوری در انتخاب بازیگران گرفتم. در خصوص درخت گردو هم همین طور. به تبع دوست دارم انتخاب هایم خاص باشند و برای خودم باشند.

آن وقت خودم را در خصوصش به چالش بکشم. ممکن است پیروز باشد یا نباشد. گاهی خودم در خصوص برخی انتخاب ها از نتیجه راضی هستم. گاهی در برخی انتخاب ها کمتر راضی هستم، ولی همه کوششم را می کنم که بعد از اینکه خودم را به این آزمون کشاندم، سعی کنم بهترین نتیجه را هم از آن بگیرم. همواره برایش فکر هایی دارم. در خصوص درخت گردو هم این رخ داد.

همواره در آثارتان مخاطب را با علامت سؤال هایی در ذهن رها می کنید تا تفسیر خودش را از شرایطی که برایش تصویر می کنید داشته باشد. چه انتظاری از مخاطبانی که به دیدن درخت گردو می نشینند دارید؟

اینکه از تماشاگرم چه انتظاری دارم، واقعا انتظاری ندارم. به عنوان فیلم ساز یاد گرفته ام از تماشاگرم انتظار یا توقع خاصی نداشته باشم. من باید بتوانم شرایطی را که در ذهنم تصور می کنم پرداخت کنم.

هر تماشاگری می تواند هرجور با آن روبرو گردد. این دست من نیست. حتی اگر انتظاری داشته باشم هم معلوم نیست مخاطب، لزوما به آن انتظار من پاسخ بدهد. مخاطب آزاد است هرجور دوست دارد راجع به فیلم قضاوت کند. هر احساسی را که می خواهد از فیلم بگیرد. می تواند آن را دوست داشته باشد یا دوست نداشته باشد. هیچ توقعی ندارم.

البته اگر به فیلم من پشت کند، ناراحت می شوم، چون من برای مخاطبم فیلم می سازم. دوست دارم مخاطب فیلم را ببیند و با آن ارتباط برقرار کند. اما از او توقع ندارم. چیزی از او مطالبه نمی کنم. من تصویرگر یک شرایط هستم. چیزی را آنچنان که خودم درک می کنم، پرداخت می کنم و روی پرده سینما می برم. می گویند تا یار چه را خواهد و میلش به که باشد. اینکه تماشاگر چطور با این روبرو می گردد، این را باید صبر کرد و در بازخوردها، درکش کرد.