خطرات رشد منفی اقتصاد ایران - اخبار نجوم

علی دینی ترکمانی در روزنامه ایران نوشت: اقتصاد هایی که در دوره تاریخی بلندمدت در مجموع عملکرد قوی دارند، توانایی بهتری برای روبروه با رشد منفی به خاطر عواملی، چون کرونا یا حتی بحران های مالی، چون بحران 2008 دارند. در نقطه مقابل، اقتصاد هایی با عملکرد ضعیف در بلندمدت، توانایی روبروه با موقعیت های رکودی جدید را از دست می دهند. درست مانند انسانی که بر اثر بیماری سختی توانایی بازسازی خود را از دست داده و اندام نحیفش در برابر شوکی جدید به شدت آسیب پذیر می شود.

عملکرد اقتصاد ایران از نگاه تاریخی بلندمدت بسیار ضعیف بوده است. میانگین رشد مالی سال های 1358 تا 1368 منفی 1.6 درصد بود. دهه های 1370 و 1380 در پرتو درآمد های ارزی افزایش یافته، به طور متوسط حدود 5 درصد در سال بود. سال های 1390 تا به امروز نیز تقریباً برابر صفر است. میانگین رشد حدود دو دهه از چهار دهه، در مجموع منفی بوده است.

از منظر مالی، رشد منفی بیش از اندازه به معنای ناتوانی اقتصاد در انباشت سرمایه و ساختارسازی فعالیت های تولیدی در جهت تولیدات با بهره وری بالاست. مثالی می زنم. چندین سال است که از بحرانی به نام بحران در صنعت فرش نام برده می شود. اینکه با ظهور رقبایی به نام چین، هند و پاکستان، مزیت نسبی تولید فرش در ایران در سایه تولید مبتنی بر نیروی کار ارزان قیمت آن ها قرار گرفته و بنابراین، با از دست رفتن بازار های صادراتی از سویی و اشباع بازار داخلی از سوی دیگر، بخشی از نیروی کار فعال در این صنعت با مشکل کار روبرو هستند.

این مشکل، به عنوان یک مثال ملموس، در اصل، ناشی از ناتوانی اقتصاد ایران در تجدید ساختار مالی و انتقال منابع از رشته فعالیت های با ارزش افزوده کمتر به رشته فعالیت های با ارزش افزوده بالاتر است.

از دست رفتن مزیت نسبی در چنین تولیداتی، با ظهور رقبایی جدید، امری طبیعی است. در چنین شرایطی، اگر اقتصاد در راستا تکاملی خود رشد خوبی داشته باشد، می تواند براحتی چنین تولیداتی را به کشور های دیگر واگذار و منابع از جمله نیروی کار را در رشته فعالیت های با ارزش افزوده بالاتر درگیر کند.

تولید فرش با برند های هنری، یکی از این موارد هست که لازمه آن ورود به مرحله اقتصاد دانایی محور و خلاق محور هست. لازمه این نیز، هم رشد فناوری تولیدات به صورت عمومی به مرز های جهانی، هم رشد درآمد سرانه به طور پایدار و هم تعامل سازنده با اقتصاد جهانی است.

بحران صنعت فرش نمادی از بحران اقتصاد ایران است. رشته فعالیت های سنتی یا مبتنی بر فناوری تولید پایین، توانایی رقابت با رقبا را ندارند. از سوی دیگر، به دلیل عدم ساختارسازی، امکانی برای جذب نیروی کار در رشته فعالیت های دیگر وجود ندارد. به این اعتبار، اقتصاد ایران درگیر یک بحران ساختاری و عمیق هست که متفاوت از رشد منفی اقتصاد های دیگر بر اثر کرونا یا حتی بحران مالی، چون 2008 است.

پیامد های اجتماعی چنین موقعیتی چه می تواند باشد؟ به طور خلاصه می توانیم بگوییم: اول، تشدید موقعیت رکود تورمی. هم بیکاری افزایش می یابد و هم تورم تشدید می شود. دوم، تشدید فقر و محرومیت و به بیانی بهتر پلاریزه (دو قطبی) شدن جامعه. سوم، اگر، مسائل چه در عرضه داخلی و چه در عرصه بین المللی، حل و فصل نشوند، پلاریزه شدن جامعه شدیدتر می شود.

استمرار وضع کنونی مبتنی بر تحریم ها و انباشت سرمایه و رشد مالی بسیار ضعیف بلندمدت، به معنای بدتر شدن شرایط رفاهی بخش قابل توجهی از جمعیت و تشدید بحران بیکاری بخصوص بیکاری جوانان است. در چنین شرایطی، پدیده طبقه نوکیسه بیش از پیش خود را جلوه گر می سازد.