نقش و نگاره ها در دست بافته های خراسان شمالی، روایتگر هویت تاریخی و فرهنگی - اخبار نجوم

به گزارش خبرنگاران خراسان شمالی ؛ دست بافته های منحصربه فرد مردمان خراسان شمالی به نام هنری وصف ناپذیر مطرح است که نمادهای اشتیاقی و ذوق و احساس آنان نسبت به طبیعت و تاریخ قومی و فرهنگی را در خود جای داده است و نقش های بافته شده نشان از عظمت فرهنگ، هنر، باورها، آداب ورسوم، و تاریخ پر فراز و نشیب این دیار را با خود به یدک می کشد.

اسناد و مدارک برجای مانده از ادوار گذشته در خراسان شمالی بیانگر آن است که فراوری صنایع دستی در این منطقه از ایران سابقه ای دیرینه برخوردار است. نوآوران و استادان صنایع دستی در این حوزه جغرافیایی همیشه به موازات آفرینش های ذوقی صنعتگران و هنرمندان دیگر منطقه ها کشور، در خلق آثاری زیبا و خلاقانه دستی داشته اند که بعضی از این رشته های هنری اکنون برجاست و چون سفیری صادق، گوشه ای از هویت تاریخی و فرهنگی این خطه را روایت می نماید.

در ادامه این گزارش، توضیح مختصری از مجموعه بافته های سنتی مردمان خراسان شمالی را می خوانیم.

نساجی سنتی(پارچه بافی)

در گذشته این هنر درصد بالایی از مواد اولیه موردنیاز فراوری لباس و پوشاک را در استان تأمین می نموده است. در حال حاضر هم بخشی از این منسوجات نظیر چادرشب، حوله، چوخه، پارچه های ابریشمی و... در سطح استان بافته می شود.

گلیم بافی

گلیم در واقع نوعی فرش بدون پرز است که با درگیری تاروپود به یکدیگر ایجاد می شود. گلیم ازجمله قدیمی ترین زیراندازهایی است که از طریق بشر ابداع شده و مورداستفاده قرار گرفته است تا جایی که محققان سابقه 7 هزارساله برای آن قائل اند.

الیاف استفاده شده در این زیراندازها عمدتاً از نوع طبیعی بوده و بیشتر جهت زیرانداز یا تزئین بکار می رود. طرح گلیم ها متأثر از فرهنگ سنتی و محیط جغرافیایی طبیعی بافندگان است، در بیشتر روستاهای استان در هنگام بافت از نقشه استفاده نمی شود و از نقوش ذهنی که دارای تنوع بیشتری هستند استفاده می شود.

گلیم ها دارای بافت یک رو و دورو بوده و کاربری آن ها در زمینه هایی مثل روفرشی، رومیزی، جوال، خورجین، پادری، کناره، گلیم زیرانداز، گلیم تزئینی مانند تابلو، رختخواب بند، کوله پشتی، رومبلی، کفش و کیف زنانه، جوراب، دستکش و زانوبند است.

سفره کردی

با مهاجرت عشایر کرد در عصر صفوی به سرزمین پهناور خراسان و سکنی گزیدنشان در این منطقه بسیاری از آداب و سنن ایشان به این منطقه منتقل شد. رایج ترین هنر عشایر کرد، بافت نوعی گلیم به نام سفره کردی است که بازگونماینده داستان زندگی بافنده است. این هنر مختص به خراسان بوده و از بافته های منحصربه فرد زنان کرد عشایر این خطه است که در شهرستان های بجنورد، مانه و سملقان ، شیروان ، فاروج و اسفراین رواج دارد. سفره کردی در ابعاد 150*100 ،120*100 و 200*100 سانتیمتر مربع به همراه نقش های بسیار زیبا و با مضامین و مفاهیم عمیق که ریشه در باورهای این منطقه دارد، از جنس پشم بافته می شود. نقوش بکار رفته در این دست بافته ها هم دارای تنوع بسیاری بوده که عمدتاً شامل نقوش انتزاعی گیاهی، حیوانی و نقوش هندسی و بر اساس سه شکل مربع، مثلث و دایره است.

جاجیم و پلاس

جاجیم دست بافته ای است ضخیم شبیه پلاس یا گلیم که راه راه و رنگین است و مانند سایر دست بافته ها به نام زیرانداز مورداستفاده قرار می گیرد و جنس آن عمدتاً از پشم انتخاب می شود تمام جاجیم یک بار بافته می شود و رنگ و نقش آن متنوع و نمادهایی مانند جوان بودن بافنده و امید به آینده ای روشن را در بر دارد.

پلاس هم نوعی گلیم پشمی است که از دیرباز به نام زیراندازی مناسب برای محافظت از رطوبت، سرما و گرمای زمین بکار می رود و از این نظر در مفروش کردن کف چادر عشایر خراسان شمالی و ساختن سیاه چادر و هم در خانه های روستایی مورداستفاده است. بافت گونه پیچ پلاس منحصر به خطه خراسان شمالی است.

چادرشب بافی

چادرشب پارچه ای است دستبافت، رنگارنگ و چهارخانه که امروزه بافندگان روستای رویین اسفراین به نام دهکده نساجی سنتی کشور در فراوری و عرضه این محصول نقش بسزایی دارند. این پارچه در موارد گوناگونی چون روتختی، رومیزی، پرده و آویز، رومبلی و... مورداستفاده قرار می گیرد.

این هنر صنعت در شهرستان های اسفراین و گرمه فراوری می شود.

ابریشم بافی

ابریشم به واسطه نرمی، شفافیت، ظرافت و استحکام فوق العاده که دارا است یکی از مهم ترین و گران بهاترین الیاف نساجی بتعداد می رود. نحوه بافت کاملاً شبیه پارچه بافی سنتی است و مصارف آن در دوختن لباس، روسری، دستمال و لبه یقه، سرآستین و پیش سینه لباس های محلی فاخر و... است. در منطقه راز و جرگلان بجنورد، ابریشم بافی از قدمت زیادی برخوردار است. نقوش این نوع بافته غالباً به صورت هندسی و برجسته بر روی کار نمایان است. صنعتگران شهرستان های بجنورد، اسفراین و گرمه فراورینماینده ابریشم استان هستند.

حوله بافی

نوعی فرآورده نساجی سنتی است که در ابعاد کوچک عرضه می شود. تاروپود آن تماماً از نخ پنبه ای بوده و جاذب رطوبت است. اسفراین، بجنورد، گرمه و جاجرم، شهرستان های فعال در این رشته هستند.

سیاه چادر بافی

دست بافته ای بسیار ساده با موی بز برای فراوری چادر عشایری که با توجه به خاصیت موی بز، محافظ بسیار خوبی در برابر سرما و رطوبت است. مانه و سملقان، شیروان، اسفراین از مهم ترین مراکز فراوری این محصول در سطح استان است.

کیسه بافی

دست بافته ای که از پشم بهاره و دست ریس با ظرافت زیاد تهیه شده و در استحمام مورداستفاده قرار می گیرد. صنعتگران منطقه مانه و سملقان، شیروان، فراورینماینده این هنر صنعت است.

شال بافی

نوعی دست بافته چهارگوش بسیار ظریف است که دارای تارهای یکرنگ بوده و نقوش، از طریق پودهای رنگی پدیدار می شوند. در این بافت سر آزاد پودها در پشت پارچه دیده می شوند. شهرستان های جاجرم، گرمه فراورینماینده این محصول هستند.

چوخه بافی

چوخه را نوعی تن پوش پشمی معنی می نمایند. چوخه به نام جلیقه چوپانی، لباس کشتی(پالتوی چوخ)، پا تابه، کت وشلوار و... بکار می رود و به دلیل نوع آب وهوای سرد و شرایط اقلیمی، مردان چوخه را به نام البسه در زمستان استفاده می کردند. به دلیل استحکام بسیار خوب این پارچه در برابر کشش و ازآنجاکه در مبارزه کشتی هیچ پارچه ای مانند چوخه دوام نمی آورد پوشیدن این لباس به نام یکی از قوانین کشتی محلی این خطه محسوب شده و نام این مبارزه به کشتی با چوخه معروفیت یافته است. شیروان، اسفراین ازجمله شهرهای این استان هستند که به فراوری این محصول می پردازند.

نوار بافی

بافتن نواری باریک و بلند از جنس نخ، پشم و ابریشم دست بافت است که در منطقه رویین اسفراین و راز و جرگلان با طرح های متفاوت بافته می شود و به مصارف تزئینی لباس می رسد این نوارها از طریق کارت های چهارگوش بافته می شوند. اسفراین و جاجرم از مهم ترین مراکز فراوری این محصول هستند.

پی تاوه (گزی بافی)

دست بافته ای با عرض 15 سانتی متر با تاروپود پشمی ظریف که قسمتی از آن با نخ الوان رودوزی شده باشد که برای بستن به ساق پا در نواحی سردسیر خراسان شمای استفاده می شود. جاجرم و شیروان از فراورینمایندگان این هنر صنعت به تعداد می فرایند.